Jan-Willem Lubbers

1

Foto's en filmpjes online van massa's mensen in diverse steden. Koningsdag, voor veel mensen een dag om feest te vieren en dat laten ze zich niet ontnemen. Dus op hun vrije dag verlaten mensen hun huizen en trekken de stadsparken in om gezelligheid te zoeken. Corona of niet. Een dag later zitten ze wellicht allemaal vanaf twaalf uur met hun biertje trots op een terrasje. Nu maar hopen dat diezelfde mensen straks niet hun feestje moeten voortzetten op de corona afdelingen van een ziekenhuis of, als er nog genoeg plaatsen beschikbaar zijn, op de ic-afdeling. Blij dat ik republikein ben.

1803 | 28.4.2021

2

Een deel van mijn leven bestaat uit routines. Handelingen die ik elke dag ongeveer hetzelfde doe. Wellicht komen ze voort uit mijn behoefte aan orde. Alhoewel ik niet rigide ben in mijn ordelijkheid en geen man ben die schematisch leeft, functioneer ik beter wanneer bezigheden tamelijk voorspelbaar verlopen, zodat ik me kan concentreren op wat ik het liefste doe. Pas als de wereld buiten mij me niet voortdurend afleidt, kan ik me bezig houden met het temmen van mijn onrustige gedachten. Liever geen chaos in mijn zichtbare wereld, omdat ik er onder mijn schedel al meer dan genoeg van heb.

1806 | 5.6.2021

3

De laatste tijd dient de slaap zich steeds vaker aan wanneer ik aan het lezen ben. Mijn ogen worden zwaar, kunnen zich steeds slechter focussen en geruime tijd later word ik wakker met het boek nog in mijn handen. Het maakt niet uit waar ik me bevind, in mijn leesstoel, liggend op de bank of lezend aan de eettafel of bureau. In slaap vallen is een vreemd fenomeen, ik heb er geen herinneringen aan, het gebeurt eenvoudigweg. Het is ergerniswekkend, het komt tussen mij en het lezen van een boek. De slaap dient zijn plek te kennen, in mijn bed.

1807 | 9.6.2021

4

Ik hoef niet alles te weten. Ik hoef niet alles te zien. Of te horen. Ik wil alles lezen, maar ik weet, dat ook dat niet hoeft, laat staan dat het mogelijk zou zijn. Ik behoor tot de generatie die op volwassen leeftijd moest leren omgaan met de oeverloze hoeveelheid informatie die internet biedt. Dat waar ooit moeite voor gedaan moest worden, was nu met een muisklik bereikbaar. Maar vaak onbetrouwbaar en manipulatie ligt altijd op de loer. Men kan hopeloos verdrinken in de corrupte informatie die internet biedt. Minimalisme wat betreft nieuws en informatie geeft ruimte in mijn denkwereld.

1808 | 13.6.2021

5

Soms wanneer ik wakker word, weet ik dat hij er is. Ik zeg hem goedemorgen, ik ontbijt met hem, we drinken samen koffie en we babbelen. Soms lachen we een pijnlijke lach, dan weer zijn we stil en voel ik zijn zwaarte. Maar ik vecht niet met hem en al negeer ik hem ook niet, ik doe verder gewoon wat er gebeuren moet met hem in dezelfde ruimte. Op een gegeven moment merk ik, dat hij vertrokken is, zomaar, zonder gedag te zeggen. Dan zie ik weer die alledaagse, geruststellende saaiheid van het bestaan en ben ik verlost van mezelf.

1809 | 16.6.2021

6

Voor veel mensen is het leven een uitroepteken en zo willen zij ook leven. Voor mij is het leven een vraagteken en zo wil ik leven. Het is een vraag zonder antwoord. Er zijn zoals in detectives soms aanwijzingen, maar de zaak zal zich nooit sluiten en de dader zal niet gevonden worden. Eeuwenlang hebben mensen aanwijzingen verzameld, voorlopige conclusies getrokken, gemeend antwoorden te vinden en er een mooi en vaak intrigerend verhaal van gemaakt. Ik deel met hen de verwondering. Het is één van de redenen waarom ik zo graag lees en boeken verzamel. Mensen met uitroeptekens schrijven niet.

1810 | 19.6.2021

7

Je bent altijd zo negatief, je ziet alleen maar problemen. Deze verwijten zijn me meerdere malen gemaakt, vooral door vrouwen die me lief waren. De verwijten verbaasden mij, omdat ik ten diepste lijd aan een optimistisch gemoed. Waarom het onverwoestbare vertrouwen, dat alles uiteindelijk altijd goed zal komen mij maar niet wil verlaten, is mij ook een raadsel. Misschien komen mijn negatieve gedachten juist voort uit mijn optimisme, omdat ik altijd voor ogen houd dat de wereld mooier en rechtvaardiger kan zijn, zodat de werkelijkheid wel moet tegenvallen. Alleen pessimisten zijn immer vrolijk, voor hen valt het leven altijd mee.

1811 | 26.6.2021

8

Het schilderij met een afgebeelde pijp, u kent het vast wel. De schilder heeft er onder gezet dat het geen pijp is om te benadrukken dat het een afbeelding is gemaakt met olieverf op linnen. Het schilderij heet La Trahison des Images, het is een spelletje. De schilder legt een verklaring af, dat er zich tussen de werkelijkheid en onszelf een niemandsland bevindt, een ruimte van taal, tekens en afbeeldingen. Semiotiek noemen filosofen dat en ik vraag me af hoe een wetenschapper iets kan onderzoeken door het iets te gebruiken om het te onderzoeken. Ceci ne sont pas cent mots.

1812 | 27.6.2021

9

Mijn schrijven volgt innerlijke maanstanden waardoor het soms voor lange tijd eb en soms voor lange tijd vloed is. Al durf ik nauwelijks te reppen van 'mijn schrijven', ik ben immers geen schrijver. Ik ben niet iemand die elke dag schrijft, zelfs niet in mijn aantekeningen- en dagboek. Ik beschik niet over het heilig vuur van een schrijver, nee, dat vuur wil bij mij geen vlam vatten. Of het tij ooit weer zal keren, dat weet ik niet. Ik wacht op het wassende water en loop langs de vloedlijn om te zien en lezen wat de zee achter heeft gelaten.

1816 | 18.8.2021

10

Hij liep al zo moeilijk toen ze hem pootje lichten. Jullie overvallen me, zei hij. Je liep zo slecht, antwoordden ze, het is niet persoonlijk, maar als het zo gaat weten we niet of we verder met je willen lopen. Ik ben zo moe, zei hij, misschien moet ik een tijd uitrusten, ik wil de reis graag afmaken. Hij mocht twee weken uitrusten. Twee weken om de opengereten littekens en de schaafwonden van zijn val te genezen, twee weken om weer op te staan. Twee weken om zich af te vragen: waarom. Binnenkort moet hij verder, op de voet gevolgd.

1817 | 4.9.2021

11

Zodra hij ontwaakt begint de carrousel te draaien. Dan wil hij verder slapen, maar hij weet dat dat onverstandig is. Niet verzetten, het op- en neergaan stopt vanzelf! Tijdens het ontbijt surft hij wat en bij een banaal filmpje stromen de tranen en alles wordt zwaar. Hij wil lezen, maar weet na twee bladzijden al niet meer wat hij leest. Hij wil schrijven, maar vreest het wit, de leegte, de verlatenheid. Niet in de afgrond kijken! Wanneer hij zijn wandelschoenen aantrekt, denkt hij aan de dichter. Kom, zegt hij, laten we de wind een hand geven en de horizon begroeten!

1818 | 14.9.2021

12

Begrijp me niet verkeerd, wanneer ik mensen bekritiseer en negatief over ze spreek, dat doe ik niet omdat ik ze als mens zou afwijzen. Het is het gedrag waar ik vaak moeite mee heb. Maar ik zie achter dat gedrag nog altijd de mensen die net zo menselijk zijn als ikzelf ben. Breng mij naar een winkelgebied in een stad en ik ben na enkele minuten doodmoe van al die blikken, houdingen, haast, lawaai … Dat heb ik altijd al min of meer gehad, maar nu lijkt het tig maal zo sterk binnen te komen. Ik verdraag het eenvoudigweg niet meer.

1824 | 8.11.2021

13

Er zijn mensen die denken dat we allemaal met een reden geboren zijn, dat we allemaal een taak hebben en dat we de plicht hebben die taak te volbrengen. Ik geloof daar geen barst van. Mocht het waar zijn dan was het wel fijn geweest dat we bij onze geboorte voor alle duidelijkheid meteen een taakopdracht hadden ontvangen. Bovendien vind ik het een respectloze gedachte voor al die mensen die door oorlog, honger, ziekte te vroeg zijn gestorven. Dat het leven inherent geen zin heeft, maar ook niet vruchteloos behoeft te zijn, vind ik nog steeds een uitermate bevrijdende gedachte.

1825 | 17.11.2021

14

Er zijn momenten dat ik me afvraag wanneer ik moet stoppen met proberen. Wanneer ik een bepaalde passage in een pianowerk niet foutloos kan spelen, hoelang moet ik er dan nog op studeren? Als ik een fragment in een boek niet begrijp, hoe vaak moet ik dan nog proberen de betekenis te achterhalen? Ik begrijp niets van poëzie, moet ik wel poëzie willen lezen? Ik pas niet in deze wereld, in deze samenleving, wordt het dan niet eens tijd om het maar op te geven? Een eigenaardig effect van stoppen met proberen is, dat het dan vaak ineens wel lukt.

1826 | 19.11.2021

15

De wereld is rond, de natuurlijke processen verlopen in cycli, maar wij mensen willen vooruit, omhoog, ontwikkelen. Natuurlijk, je zou kunnen zeggen dat er vooruitgang is geboekt: beter voedsel, betere medische zorg, betere bescherming tegen de elementen. Toch moeten we vrezen dat onze manier van leven de wereld onleefbaar heeft gemaakt. Ik maak me daar ernstig zorgen over, weliswaar niet voor mezelf, maar voor mijn kinderen. Maar we moeten verder, elke dag, in een fenomeen dat we leven noemen, een fenomeen dat alleen maar complexer lijkt te worden. Laten we daarom terugkeren naar eenvoud en weer in rondjes blijven draaien.

1827 | 20.11.2021

16

Terugkijken op je leven en je afvragen wat er gebeurd zou zijn als je ergens in je leven een andere afslag genomen had. De aanleiding voor zo'n gedachtenexperiment is vaak ongemak met je huidige leven. Toch weet je niet of een andere keuze je een beter leven zou hebben opgeleverd. In mijn geval: dan had ik waarschijnlijk niet de kinderen gehad waarvan ik me niet meer kan voorstellen dat ze er niet zouden zijn. Het is onmogelijk om alle consequenties van een andere keuze te overzien. Daarom ga ik ervan uit dat mijn huidige leven altijd de beste variant is.

1828 | 21.11.2021

17

Ik voel me gelukkig, toch heb ik gedachten die me verontrusten en somber maken. Ik heb geen ambities, toch ben ik niet lui en heb ik het gevoel dat de tijd me ontglipt. Ik ben niet onverschillig, maar uit zelfbescherming distantieer ik me van de ander. Ik ben niet ongevoelig voor aandacht, maar ik sla op de vlucht wanneer ik aandacht krijg. Ben ik alleen dan verlang ik naar mensen, maar ben ik onder mensen dan verlang ik naar alleen zijn. Ik ben die ik ben, toch hou ik van mezelf. Gedachten vol tegenstrijdigheden, toch maken ze een illusie: ik.

1830 | 23.11.2021

18

Mijn leven is volstrekt onbeduidend. Op een dag ben ik er niet meer en afgezien van een handjevol mensen zal niemand mij missen. Die mensen zullen er op een dag ook niet meer zijn, zodat ergens in de toekomst niemand zich mij meer zal herinneren. Ik laat niets van betekenis achter, mijn dood zal geen nieuwsbericht zijn, over mij zullen geen boeken geschreven worden. Misschien dat er ooit iemand een stamboom maakt waarin mijn naam zal voorkomen, maar meer dan een administratieve vermelding zal ik niet zijn. Herinneringen zijn als een kielzog, ze verdwijnen in de zee van de tijd.

1831 | 24.11.2021

19

Mijn vader had een hekel aan wachten. Een rood stoplicht, een rij voor de kassa, het veroorzaakte knarsetandend ergernis. Ik kwam er al snel achter dat mijn vader niet de enige was die moeite had met wachten. In een tijd waarin zoveel tijdbesparende apparaten bestaan klagen mensen over gebrek aan tijd. We zijn zo druk, er moet nog zoveel gebeuren en gedaan worden, o de bucketlist! Wachten wordt nog steeds als ongemakkelijk ervaren, het is onproductieve tijd en daarom een moderne zonde. Al zie ik wel een kentering op de perrons en in het openbaar vervoer: wachttijd is schermtijd geworden.

1841 | 11.12.2021

20

Als de herfst het seizoen is van het uitademen, de lente van het inademen, dan zwijgt de winter ademloos. De winter is de tijd van de onvruchtbaarheid, de tijd van de in zichzelf gekeerde wereld en de soms spookachtige stilte. Elk seizoen heeft zijn charme en al heeft de herfst mijn voorkeur, ik ben steeds meer van de winter gaan houden. Wanneer een aarzelende zon op een winterochtend laag boven de horizon verschijnt en de damp tussen de bomen langzaam laat oplossen, en de bevroren bladeren knisperen onder mijn wandelschoenen en de eerste spechten roffelen, dan omarm ik de winter.

1842 | 28.12.2021

21

De mensheid is een toneelstuk, nietwaar? Een klucht zo u wilt. De decorstukken zijn mooier geworden, de kleding eveneens, de regisseur geeft betere aanwijzingen en als een acteur ziek wordt, wordt hij beter opgekalefaterd in de coulissen. Over het algemeen is het theater een stuk veiliger geworden, al zijn er nog gebreken zichtbaar. Het eten in de kantine is gezonder en het personeel eet er meer van. Nee, de omstandigheden zijn absoluut vooruit gegaan en al is de tekst van het stuk hier en daar aangepast, het blijft hetzelfde toneelstuk. Ik ben overigens heel tevreden met mijn rol als figurant.

1843 | 16.1.2022

22

Het schijnt dat Edward Lorenz eerst aan een zeemeeuw dacht voor zijn metafoor, maar ze overtuigden hem een vlinder te gebruiken, dat zou meer poëtisch zijn. Dus noemen we het nu het vlindereffect. Het effect dat in bepaalde systemen (zoals bijvoorbeeld in het weer) kleine veranderingen of onregelmatigheden grote gevolgen kunnen hebben. Maar als het fladderen van een vlinder in de Amazone al een tornado in Amerika zou kunnen veroorzaken, hoeveel gewicht zou er dan niet hangen aan elke handeling die wij als mensen uitvoeren? Zou er dan niet bij elke mug die we doodslaan ergens elders een universum instorten?

1851 | 23.2.2022

23

Het is moeilijk pacifist te zijn in een tijd waarin oorlog op de achterdeur bonst. Men kan dan maar beter zwijgen. De meeste mensen willen onze vrijheid verdedigen met een goed bewapend leger en desnoods met geweld. De weg van geweldloosheid is lang, oneindig lang en nu niet begaanbaar, ook niet voor mij. Ik ben Gandhi niet. Toch heb ik me altijd afgevraagd of het wellicht mogelijk zou zijn in plaats van militaire dienstplicht kinderen vanaf een bepaalde leeftijd tot hun volwassenheid te kunnen opleiden in geweldloos verzet. Het is een gedachte die ongetwijfeld weggehoond zal worden als naïef idealisme.

1852 | 7.3.2022

24

In mijn tienerjaren heb ik een periode gehad dat ik zodanig opging in klassieke muziek en literatuur dat ik de wereld waarin ik leefde maar lelijk vond. Popmuziek, moderne muziek, Hollywood … vroeger was alles beter. Ik zag louter schoonheid in de geschiedenis, waar was het misgegaan? Christelijk Europa was in verval, het humanistisch beschavingsideaal ten grave gedragen (al zou ik dat vroeger nooit zo verwoord hebben). Ik herken in het puberale wereldbeeld van Baudet en Poetin vergelijkbare emoties. Alleen, ik ben volwassener geworden, ik weet dat we niet meer terug kunnen en nieuwe waarden moeten formuleren wil de mensheid overleven.

1853 | 8.3.2022

25

Laten wij onze waarden niet meer baseren op geprojecteerde werkelijkheden die niet bestaan of waar we slechts vage vermoedens van denken te hebben (geen hemel en hel of nirwana, geen spirituele sprookjeswerelden), niet meer op boeken (Bijbel, Koran, Daodejing, Das Kapital …), historische perioden (Oudheid, Renaissance, Verlichting …) of personen (Jezus, Mohammed, Lao Zi, Marx …). Geen beloften meer van betere of paradijselijke werelden achter een verre horizon in tijd en ruimte, geen verlangen meer naar zuiverheid. Geen idealen meer, maar de acceptatie van een imperfecte en voortdurend transformerende wereld. Dus vooral: niet meer op basis van de enige juiste best weg naar

1855 | 11.3.2022

26

Ondanks alle ellende op de wereld, probeer ik het lachen niet te verleren. Bijna twee jaren lang stond de krant vol met nieuws over de pandemie. Nu verdringt de oorlog in Oekraïne de ellende elders op de wereld (andere oorlogen, hongersnoden, klimaatcrisis). De berichten worden intenser, mensen lijken kritischer te worden, de ego's groeien, de verhoudingen raken ontwricht. Het is belangrijk om de absurditeit van het leven niet uit het oog te verliezen en erom te kunnen glimlachen. Als beschaving mogelijk is dan moeten we de humor ervan niet vergeten en zo nu en dan lachen, hartelijk lachen om onszelf.

1858 | 23.3.2022

27

Toch was het nog een verrassing toen ik vanochtend uit het raam van mijn slaapkamer keek en de sneeuw op de takken van de bomen zag liggen. Regen is proza, sneeuw is poëzie, zeg ik wel eens. Terwijl ik mijn ontbijt maak en nuttig, zie ik de wereld op gang komen zoals altijd. Scholieren fietsen voorbij, volwassenen gaan naar hun werk met de auto, de bus of per fiets. 's Ochtends gaan ze de ene kant op en in de tweede helft van de dag de andere kant. Dan spreekt een president vanuit een land in oorlog ons parlement toe.

1860 | 31.3.2022

28

Waar het mij om gaat is dat we dat hele idee, dat platonische idee van transcendentie loslaten. Dat er een andere wereld is achter de horizon waarnaar gestreefd dient te worden, een wereld die een belofte inhoudt, een beloning voor ons harde streven, ons harde werken, onze pogingen een beter mens te worden. Of het nu een religieuze of een politieke overtuiging is, of de overtuiging dat economische groei alles beter maakt, dat is me om het even. Wanneer we de idealen als ballonnen laten wegvliegen op de wind, zal dat ruimte geven, stilte, leegte en heel veel nieuwe mogelijkheden.

1887 | 29.5.2022

29

Hij bleef maar beweren dat het achter de horizon verdween. Ik had het al meermalen uitgeprobeerd, maar er waren steile hellingen en vertragende bochten en altijd dat stromende water. Ik verbaasde me over de schitterende vergezichten en de eindeloosheid. Nimmer had ik het bereikt, laat staan het begin. Verzet je nou niet, zei hij, laat je onderdompelen, het is mooi achter de horizon. Ik stelde voor om ons samen niet te verzetten. Hij aarzelde, maar stemde uiteindelijk in. We trotseerden de hellingen en scherpten de bochten, we verpoosden bij de vergezichten en proefden van de eindeloosheid. Totdat we samen vielen.

1890 | 30.6.2022

30

Ze zwaaien naar mij en terwijl ze zwaaien verliezen ze hun loof. Het is alsof ze reiken om mijn hand te schudden. De afstand is te groot. Zij buigen mee met de wind, iets wat wij mensen verleerd hebben. Voor hen is er geen tijd, geen gapende muil die de toekomst verorbert tot verleden tijd. Voor hen is er alleen een voortdurende verandering en nu is het herfst. Niet dat zij zich daar druk over maken, zij zwieren en strekken zich, omhoog naar de stille, ademende ruimte. We komen en gaan voorbij en weten niet waarom. Ik zwaai glimlachend terug.

1939 | 19.11.2022

31

Ik beweeg niet, ik word bewogen, zoals de wind door een open deur met de gordijnen speelt, daar waar het licht beweegt. Ik lees, ik schrijf en soms wandel ik, maar het komt allemaal op hetzelfde neer: er is een verband tussen de dagen. Ik dwaal en verdwaal door verhalen om altijd weer thuis te komen, alsof ik bij mijzelf ontboden ben. Daar ben ik die open deur en bewegende gordijnen en ik verlang naar wind en licht. Maar jij bent niet hier. Jij bent mijn reis zonder doel, zonder richting en zonder zin, ik leg alleen een afstand af.

1956 | 10.3.2023

32

Het kerstfeest is een christelijk feest. Ik ben geen christen, dus ik vier het kerstfeest niet, althans, niet in christelijke zin. Of misschien toch wel. Het kerstfeest is verworden tot een seculier feest, al zitten de kerken met kerst vol, voor de sfeer. Verder lijkt kerst vooral een feest van teveel versiering en eten en drinken. Het is een familiefeest waarbij iedereen een blije, gelukkige uitstraling dient te hebben en waarbij eventuele conflicten overwonnen dienen te worden. Voor mij is kerst daarentegen een feest van soberheid en inkeer. Want gaat het verhaal niet dat Jezus werd geboren in een stal?

1978 | 17.12.2023

33

Ik mocht helpen met versieren, als mijn vader ondertussen niet zijn geduld verloren had met het ontwarren van de lichtjes. Wanneer alle lichtjes, ballen en andere versieringen aangebracht waren, legde mijn vader een flinke laag engelenhaar om de boom heen, waardoor de meeste versiering aan het oog onttrokken werd. De lichtjes glinsterden dan mooi, dat wel. Niet alleen de boom, de hele huiskamer werd op overdreven wijze versierd. Tafelkleden, kaarsen, kerststukjes, het kon niet op. En natuurlijk de vele cadeaus onder de boom. Als kind vond ik het allemaal fantastisch, maar later als tiener zag ik alleen de belachelijke overdrijving.

1979 | 19.12.2023

34

Het stelde niets voor, maar ik werd blij van de enkele sneeuwvlokjes die naar beneden dwarrelden. Het liefste zou ik het landschap weer bedekt zien onder een laag sneeuw. Onpraktisch voor mensen die zich op kunstmatige wijze voortbewegen, maar esthetisch is er bijna niets mooiers. Niet alleen vanwege het introverte beeld, maar vooral ook omdat het licht anders is en het geluid anders klinkt. Het kraken van sneeuw, het breken van ijs in wat een regenplas was, ik ontleen er een jongensachtig genoegen aan. Dus deed ik mijn winterjas en handschoenen aan, muts op en ging wandelen in het bos.

1981 | 8.1.2024

35

Nee mevrouw, ik ben geen aanhanger, geen volgeling of gelovige. Hij zou dat ook niet gewild hebben. Hij stelde ter discussie, hij twijfelde aan heersende waarheden en de waarden die daaruit voortvloeiden. Dat een waarheid ook een geschiedenis heeft en dat het ontstaan ervan vaak niets met waarheid te maken had. Nee mevrouw, hij heeft niet gezegd dat God dood is, hij liet dat een personage zeggen, een dwaas met een ontstoken lamp op klaarlichte dag. Dat we bij onszelf te rade gaan, ook al leidt dat soms tot waanzin. Wees een wandelaar, een reiziger, een avonturier in het denken.

1983 | 13.2.2024